Peganum harmala L.

Кимёвий таркиби

Исириқ уруғларида умумий алкалоидларнинг 3,5-6% и мавжуд бўлиб, уларнинг 60% гармалин, тахминан 30% гармин ва оз миқдорда гармалол, пеганин ва дезоксивазицинондир. Ўсимлик таркибида 1,5-3% алкалоидлар бор, улардан тахминан 60% пеганин (вазицин) ва вазицинон. Бошқа алкалоидлар ҳам ўсимликда оз миқдорда топилади: пеганидин, пегамин, деоксипеганин, дезоксипеганидин, пеганол. Илдизларида 2,15-2,70% алкалоидлар мавжуд. Илдизларнинг асосий алкалоиди гарминдир, бундан ташқари, улар таркибида вазицин ва вазицинон мавжуд. Уруғларида ранг берувчи моддалар ва 14,25% ёғли мой ҳам мавжуд.

Ишлатиладиган қисми

Фойдаланиш учун кўрсатмалар

Халқ табобатида гармала ўсимлигининг дамламалари ва қайнатмалари марказий асаб тизимини қўзғатувчи, тинчлантирувчи, оғриқ қолдирувчи, яллиғланишга қарши, рағбатлантирувчи, гижжаг қарши, антисептик, терлатувчи ва сийдик ҳайдовчи восита сифатида ишлатилади.

Рецептлар

Ладан ёки арча каби тутатиш шаклида исириқ ҳавони тозалаш ва хоналардаги микробларни йўқ қилиш учун ишлатилади. Шу мақсадда ўсимликнинг қуритилган юқори қисми ишлатилади, унда етилган уруғлар бўлиши лозим. Баъзида майдаланган қуруқ барглар ва уруғлар ишлатилади, улар оловга ташланади.
Исириқ ўтининг дамламаси: 1 стакан қайноқ сувга 1 ош қошиқ қуруқ эзилган ўтдан солинади, 2 соатга ўраб қўйилади, сизиб олинади. 1 ош қошиқдан кунига 3-4 марта шамоллаш ва безгак касаллигида овқатдан 20 дақиқа олдин ичилади. Исириқ ўтининг 1% ва 10% дамламалари бўйича олиб борилган фармакологик тадқиқотлар шуни кўрсатдики, бу дорилар стафилококка қарши фаолликка эга.
Исириқ ўтининг қайнатмаси: 1 стакан қайноқ сувга 1 чой қошиқ қуруқ майдаланган ўт солиб, ёпиқ идишда қайноқ сув ҳаммомида 30 дақиқа давомида қайнатилади, хона ҳароратида 10 дақиқа совутиб, сизиб олинади. Оғиз чайиш учун. 1% қайнатмаси ва 0,25% пеганин эритмаси жуда кучли микробларга қарши таъсирга эга.
Исириқ уруғи ва зиғир уруғининг қайнатмаси: исириқ уруғининг 1 қисмини ва зиғир уруғининг 3 қисми аралаштирилади, 1 стакан қайноқ сувга 1 чой қошиқ аралашмадан солинади, ёпиқ идишда қайноқ сув ҳаммомида 30 дақиқа қайнатилади, хона ҳароратида 10 дақиқа совутилади, сизиб олинади. Бронхиал астма, нафас қисилиши, ревматизм касалликларида тинчлантирувчи, сафро ҳайдовчи, сийдик ҳайдовчи ва терлатувчи восита сифатида овқатдан 30 дақиқа олдин 1 ош қошиқдан кунига 3-4 маҳал қабул қилинади.
Исириқ ўтининг экстракти: қуруқ ўтга 96% спиртни (1: 1) нисбатда қуйилади, 21 кун тиндирилади, сизиб олинади. Энцефалит Паркинсонизми, фалаж, энцефаломастит, миастения, бурама спазмлар, кататоник шизофрения ва кататоник ступор касалликларини асоратини даволаш учун кунига 6-12 томчидан 3 маҳал ичилади.
Исириқ чойи: неврастения, асабий тутқаноқ, фалаж, қизамиқ, сифилис, буйрак касалликларида ичилади; милк касалликларида оғиз чайилади.
Исириқ уруғлари: кунига 10 донагача ошқозон-ичак касалликлари ва сафро ҳайдовчи восита сифатида истеъмол қилинади.
Исириқдан ванналар: 100 г исириқ ўтини 10 литр қайноқ сувга солинади, ёпиқ идишда 15-20 дақиқа қайнатилади, 2 соат тиндирилади, сизиб олинади ва ваннагасолинади (+ 30-40 С). Ванналар 10-15 дақиқа давомида 2 кунда 1 марта олинади (даволаш курси 10 та). Ревматизм ва метаболик касалликлар билан боғлиқ тери касалликларидаишлатилади.
Исириқ ўти билан хоналарни тутатиш: фалаж, қизамиқ, безгак, иситма, асабий таранглик, туғруқдаги аёлларга (шу жумладан ҳайвонларга) ёрдам бериш учун ишлатилади; у гипноз ва антипаразитар восита сифатида самаралидир.

Бошқа хусусиятлари

. Косметологияда қўлланилиши. Ўсимликнинг эзилган ва намланган уруғлари билан оқ сочларнинг пайдо бўлишининг олдини олиш учун бош ювилади. Уруғлар жуда яхши кўпикланади ва улар кўпинча совун ўрнига ишлатилади. Ҳуснбузар ва тошмалардан халос бўлиш учун концентрланган дамламаси юзга суртилади. Гармолол алкалоиди туфайли ўсимликдан ёрқин қизил бўёқ олинади. Туркияда у феска – миллий бош кийимни бўяш учун ишлатилган, шунинг учун гармала «турк бўёғи»деб номланган.
Халқ ветеринария тиббиётида ўтининг дамламаси уй ҳайвонларида қўтирни муваффақиятли даволайди. Гармала инсектицид таъсирига эга, қишлоқ хўжалиги ўсимликларининг зараркунандаларига қарши курашда исириқдан фойдаланилганлигининг ижобий натижалари аниқланган.

Манба

1.Дадабаева О. Дикорастущие лекарственные растения флоры Таджикистана// Худжанд: «Рахим Джалил» – 1996, – 586 с. 2.Сахобиддинов С.С. Дикорастущие лекарственные растения Средней Азии.Ташкент: Госиздат УзССР -1948, -216 с. 3.Хожиматов O.K. Лекарственные растения Узбекистана (свойства, применение и рациональное использование) // Ташкент: «Маънавият» – 2021, – 328 с. 4. https://planta-medica.uz/garmala-obyknovennaya-peganum-harmala-l/

Эслатма

Ўсимлик заҳарли ҳисобланади. Барглари ва уруғлари энг заҳарли ҳисобланади. Исириқ препаратларидан фойдаланиш эҳтиёткорликни талаб қилади. Катта дозаларда гармин наркотик сифатида таъсир қилади: у тиришиш ва галлюцинацияларни келтириб чиқаради, шунингдек, тана ҳароратини пасайтиради ва қон босими ошиши, кўп миқдорда тупук ва нафас олишининг бузилиши (тўлиқ тўхтаб қолгунча) билан кечадиган тонусли ҳамда буришиб қоладиган тиришишларни келтириб чиқаради.

Тадқиқот давомида олинган маълумотлар

Маълумот киритилмаган