Mentha × piperita L.

Кимёвий таркиби

Ўсимликлар таркибида эфир мойи (баргларда 2,4-2,75%, тўпгулларда 4-6%), танин ва қатронли моддалар, каротин (0,007-0,0075%, баргларда 0,0105-0,012), гесперидин, аскорбин (0,0095%), хлороген (0,7%), қахва (0,5-2%), урсол (0,3%) ва олеанол (0,12%) кислоталари, рутин (0,014%), бетаин, аргинин, нейтрал сапонинлар, глюкоза, рамноза, фитостеринлар мавжуд. Уруғларида ёғли мой (20%) топилган.

Ишлатиладиган қисми

Фойдаланиш учун кўрсатмалар

Тиббиётда ялпиз барглари ошқозон, газ ҳайдовчи, тинчлантирувчи ва сафро ҳайдовчи чойларнинг бир қисми, ялпиз томчилари кўнгил айнишда, иштаҳани оширишда ва антиспазмолитик ошқозон воситаси ҳисобланади. Доривор хом ашёдан настойка ва ялпиз суви олинади. Ялпиз препаратларининг асосий фаол моддаси ўсимликнинг эфир мойи таркибидаги ментолдир. Ялпиз эфир мойидан ташқари терпеноидлар (лимонен, цинеол, дипентен), каротин, рутин, аскорбин, урсол, олеанол кислоталар, флавоноидлар, танинлар, микроэлементлари мавжуд. У юқори нафас йўлларининг яллиғланиш касалликлари учун ишлатилади, бош оғриғини қолдиради, иштаҳани яхшилайди. Халқ табобатида. Улар ташқи томондан невралгия учун, яллиғланиш жараёнлари, куйишлар, юқори нафас йўллари касалликлари, овознинг бўғилиши, овознинг хириллаши, бронхит ва бронхоэктазия, тиш оғриғи учун антисептик сифатида ишлатилади; ичга – ошқозон-ичак ва жигар коликасида бириктирувчи, йўталга қарши, кўнгил айниши, жиғилдон қайнаши, менопауза даврида асаб бузилишларида тинчлантирувчи восита сифатида қўлланилади. Ялпиз мойидан олинган ментол метеоризм, стенокардияда ишлатилади, у шамоллаш учун томчилар ва малҳамларнинг бир қисми, мигрен учун қаламлар, шунингдек, коронар томирларнинг ва силлиқ мушакларнинг спазми учун қўлланиладиган бир қатор дори-дармонларни ишлаб чиқаришда ишлатилади – валидол, валокордин, ингафен, олиметин, Зеленин томчилари ва бошқалар.

Рецептлар

Уйқуни яхшилаш ва ҳиссий ҳолатни нормаллаштириш учун: иккита ялпиз баргларини олиш ва уларни бир стакан яшил ёки қора чойга қўшиш кифоя. Бундай ичимликни ётишдан олдин ичилади. Ялпиз қайнатмаси қўшилган билан ҳаммом қилиш бир хил даражада фойдали бўлади. Дори воситасини тайёрлаш учун бир қошиқ қуритилган ялпизни идишга солиб, бир литр қайноқ сув қуйиб, бу аралашмани тахминан беш дақиқа қайнатиб, бир кеча қолдирилади. Тайёр қайнатма элакдан сизилади ва сув билан ҳаммомга қуйилади. Ўн беш дақиқа давомида ётишдан олдин терапевтик ҳаммом олинади. Кўнгил айниш, ичак спазмлари, жиғилдон қайнаши ва кекириш аломатларини йўқотиш учун ичилади. Ярим литр қайноқ сувга икки ош қошиқ қуритилган ялпиз қўшиб, ўн беш дақиқа давомида тиндирилади, шундан сўнг фильтрланади. Дамламани кунига тўрт маҳал ичилади, бир вақтнинг ўзида тахминан 50 мл воситадан фойдаланиш кифоя. Агар жиғилдон қайнаши ошқозоннинг кислоталилиги ошиши туфайли юзага келса, картошка шарбати қўшилган ялпиз дамламасидан фойдаланиш самаралироқ бўлади. Бу ҳолда ялпиз доривор хусусиятларга эга бўлса-да, ўсимлик баъзи ножўя таъсирларга эга. Тиришишлар, ревматик оғриқлар, теридаги яллиғланиш жараёни, артрит оғриқлари ва терининг қичишига қарши дамлама тайёрлаш: буларнинг барчасидан махсус дамлама мукаммал ёрдам беради, у 200 мл қайноқ сув ва бир қошиқ ялпиздан тайёрланади. Дори воситасини ярим соат давомида термосда қолдирилади. Бундай восита қўшимча равишда жигар ва ўт пуфаги касалликларига ёрдам беради. Ичимликни ҳар икки соатда ичиш керак, бир вақтнинг ўзида бир қошиқ дори ичиш кифоя бўлади. Дамламани ичак коликасининг кучайиши ёки овқат ҳазм қилиш муаммолари учун ишлатиш мумкин. Терлатувчи ва балғам кўчирувчи: бу ичимлик шамоллаш билан курашишга мукаммал ёрдам беради, шунингдек, йўтални даволашга ижобий таъсир кўрсатади. Бунинг учун 300 мл сув ва иккита қошиқ ўт олинади. Бу миқдордаги ялпизга қайноқ сув билан қуйилади ва бир ярим соат давомида дамланади. Кунига камида беш марта ичимлик ичилади, бунда бир ош қошиқ кифоя қилади. Фарингит, ларингит ва трахеит. Бу ҳолда ялпиз дамламаларига асосланган ингаляциялар жуда яхши ёрдам беради, шунингдек, бу восита ангинада беморнинг аҳволига ижобий таъсир кўрсатади. Анъанавий тиббиётда енгил бош оғриқларида ялпиз баргларини пешона соҳасига қўйиш тавсия этилади, аввал уларни бироз эзиш керак. Бундан ташқари, компресс шаклида махсус настойкасидан фойдаланиш мумкин. Дори воситасини тайёрлаш учун чорак стакан қуритилган ўт ва шу миқдордаги сув ҳамда бир стаканнинг тўртдан уч қисмида ароқ олиниб, масса аралаштирилади. Қопқоқ билан ёпилади, шундан сўнг дори икки ҳафта давомида тиндирилади.
Менопауза ва оғриқли ҳайз кўришда. Қайнатмани тайёрлаш учун икки қошиқ ялпиз олинади ва ярим литр қайноқ сув қуйилади, шундан сўнг восита сув ҳаммомида 5 дақиқа ушланади. Стаканнинг учдан бир қисмидан кунига икки марта ичилади. Ўткир тиш оғриғи учун. Ялпиз баргини қўллар билан озгина эзилиб, кейин уни оғриқли жойга қўйиш керак, бу оғриқнинг таъсир кучини енгиллаштиради.

Бошқа хусусиятлари

Эфир мойли, асал-ширали, озуқабоп, тиш пасталари ва косметика маҳсулотларини ишлаб чиқаришда хушбўй ҳид сифатида ишлатилади.

Манба

1. Хожиматов O.K. Лекарственные растения Узбекистана (свойства, применение и рациональное использование) // Ташкент: «Маънавият» – 2021, – 328 с. 2.https://www.kleo.ru/items/zdorovie/myata-perechnaya-poleznye-svojjstva.shtml

Эслатма

Маълумот киритилмаган

Тадқиқот давомида олинган маълумотлар

Маълумот киритилмаган